Ένα μοντέρνο έργο, χωρίς όμως να υποπίπτει στις μοντέρνες παγίδες που επιφυλάσσουν οι εξελίξεις στην μουσική του 20ου αιώνα. Καταφέρνει, ενώ χρησιμοποιεί κανόνες μοντέρνας μουσικής, να αγγίξει και να ανακινήσει στον ακροατή το αρχετυπικό Ευρωπαϊκό πνεύμα, το οποίο τόσο πάσχιζαν να ανακαλύψουν συνάδελφοί του κατά τις αρχές του 20ου αιώνα.
Οι λόγοι που κάνουν αυτό το έργο ένα εκ των σημαντικότερων του Δυτικού πολιτισμού δεν είναι απλά η επιλογή του θέματος προς μελοποίηση, ούτε καν η ίδια μουσική αυτή καθ’ αυτή, αλλά η χρήση της σε συνδυασμό με τα κείμενα και τη γενική σκηνοθεσία. Συγκεκριμένα, η επιλογή των κειμένων προς μελοποίηση από τα carmina(δηλαδή τα τραγούδια/ποιήματα που αποτελούν την συλλογή των Carmina Burana απ’ το μοναστήρι Μπουράνουμ), η σειρά που τους δίνεται και η μουσική τους ερμηνεία. Ένα δείγμα της επιτυχίας του έργου είναι πως ο μέσος ακροατής (ακόμα και κάποιος δίχως πρότερη γνώση μουσικής) νοιώθει πως έρχεται κοντά στον μεσαιωνικό-Ευρωπαϊκό κόσμο, ενώ στην πραγματικότητα η μουσική είναι σαφώς «σύγχρονη»!
Η προσέγγισή μας πρέπει να είναι ολιστική. Τόσο τα αυθεντικά carmina, αλλά κυρίως η ένταξη κάποιων εξ αυτών στο έργο του Όρφ, έχει να κάνει με την πολυσχιδή φιλοσοφική και εμπειρική αντίληψη που κυρίως δύναται να αποτυπωθεί και να εκφραστεί με την «κυκλικότητα του χρόνου». Είναι ένα επαναλαμβανόμενο πολυεπίπεδο μοτίβο το οποίο ξεκινά εξωτερικά, από την επανάληψη του ίδιου ποιήματος «Ο Fortuna» (Ω τύχη) στην αρχή και στο τέλος του έργου (το οποίο αποτελεί και το πλέον γνωστό Carmen-τραγούδι της συλλογής). Εσωτερικά, αυτή η επανάληψη παρατηρείται ακόμη και από την τοποθέτηση των λατινικών ποιημάτων στην αρχή, ακολουθούμενα από τα γερμανικά και έπειτα την επιστροφή πάλι στα λατινικά. Η επιλογή του τροχού της τύχης αποτελεί το σύμβολο του έργου. Από την πρώτη του παρουσίαση χρησιμοποιείται στις εκτελέσεις του έργου ή στις αφίσες τις σχετικές με αυτό. Ο τροχός της τύχης εμφανίζεται τόσο στο μεσαιωνικό χειρόγραφο όσο και στην πρώτη εκτέλεση του έργου. Εμφανίζεται ρητά στα κείμενα καθώς και στο «O Fortuna» κατά την επίκληση της τύχης ως «Rota tuvolubilis» (Εσύ περιστρεφόμενε τροχέ), αλλά και έμμεσα όπως στην δεύτερη στροφή του δεύτερου κάρμεν όπου αναλύεται η μεταβολή της θέσης από τα υψηλά (Fortune solio sederam elatus/ Ευρισκόμουν καθήμενος στον θρόνο της Τύχης υψηλά) στα χαμηλά (Nunc a summo corrui/ Τώρα έπεσα από τα ύψη). Αυτή η μη γραμμικότητα στη αντίληψη του χρόνου και η παρουσίαση της ζωής ως κύκλοι επί κύκλων συνάδει με την καθαρά φυσική αντίληψη σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, αλλά και αρχετυπικά, μέσω τελετουργίας, όπως αυτή έχει διασωθεί σε ήθη, έθιμα και αντιλήψεις των Ευρωπαϊκών λαών. Η σύγκριση με τον Άρνολντ Σόενμπεργκ ( Arnold Schoenberg1874-1951) ως προς την προσέγγιση αυτού του θέματος είναι διαφωτιστική. Πράγματι, ο 20ος αιώνας σε αντίθεση με την παράδοσή μας, γνώρισε σε όλα τα πεδία της τέχνης την τάση του πριμιτιβισμού. Την αναζήτηση δηλαδή μίας κάποιας «εκφραστικής αλήθειας και ελευθερίας» στην τέχνη των πρωτόγονων φυλών της Αφρικής (Paul Klee1879-1940), της Ταϊτής ( Eugene Henri Paul Gauguin 1848-1903) και γενικά όσο μακρύτερα γίνεται από τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, οδηγώντας κατ’ ουσίαν στην κατάργηση των Ευρωπαϊκών «κτήσεων» - επιτευγμάτων στην τέχνη, όπως επί παραδείγματι της προοπτικής στην ζωγραφική και τελικά την κατάργηση οπτικού θέματος (!) σε διάφορα κινήματα της ζωγραφικής. Αντίστοιχο της κατάργησης της προοπτικής στην ζωγραφική ίσως αποτελεί η εισαγωγή της ατονικότητας (χαρακτηριστικά στον Schoenberg) στην μουσική ή ακόμα και η συνειδητή απώλεια της ρυθμικότητας (Claude- Achille Debussy) ως άξονα δόμησης που ήταν ανέκαθεν στοιχείο της παραδοσιακής, αλλά και της αποκαλούμενης κλασσικής μουσικής.Στην ιεροτελεστία της Άνοιξης ο Ιγκόρ Στραβίνσκι θεωρεί πως προσεγγίζει το άφατο της ανθρώπινης αντίληψης του χρόνου και της ωρίμανσης, καταλήγοντας σε ένα εντυπωσιακό μεν αποτέλεσμα, η σχέση όμως του οποίου με την παράδοση σε όλα τα επίπεδα είναι αμφισβητούμενη. Αυτό ήταν εξάλλου μέρος της «επαναστατικότητας» που επιδίωξε ο συνθέτης. Το ζήτημα «πρόοδος για την πρόοδο» είναι αρκετά ευρύ και δεν θα αναλυθεί εδώ περισσότερο. Αλλά αυτή η ανάλυση δείχνει και την αξία της «επανάστασης στην επανάσταση» που επιδίωξε ο Όρφ με την ενασχόλησή του με καθαρά παραδοσιακά θέματα, όπως εν προκειμένω με μία συλλογή μεσαιωνικών κάρμινα και μεταχειριζόμενος αυτό το υλικό όχι κλασσικά, δηλαδή οπισθοδρομώντας, αλλά τολμηρά κάνοντας χρήση της νέας μοντέρνας γλώσσας. Προς έκφραση αυτών που οι «μοντέρνοι επαναστάτες» προσπαθούσαν να αποποιηθούν, ήτοι την παράδοση[1].
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου