ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Όταν κατά το έτος 1897 κηρυχθέντος του εναντίον της Τουρκίας πολέμου εκηρύχθη συγχρόνως και επιστράτευσις, ευρισκόμην εις Ναύπλιον, απεσπασμένος παρά τω εκεί υπάρχοντι τότε Οπλοστασίω, παρ' ω ήσαν απεσπασμένοι και έτεροι Αξιωματικοί επίσης του Πυροβολικού.
Δύσκολον θα ήτο να διακρίβωση τις αν όνειρα και πόθοι, τούς οποίους επί μακρόν έτρεφεν ο Ελληνικός Λαός, ή αν συναίσθησις του καθήκοντος, ή και προς δόξαν έφεσις έντονος, ενέπνευσε τόσον ενθουσιασμόν εις τους απεσπασμένους παρά τω Οπλοστασίω Ναυπλίου Αξιωματικούς του Πυροβολικού. Είτε το πρώτον όμως υπήρξε το κίνητρον, είτε το δεύτερον, είτε, όπερ και πιθανώτερον, πάντα ομού, το γεγονός είναι ότι τοσούτος ήτο ο ενθουσιασμός, ώστε εσκεπτόμεθα και σχεδόν είχομεν καταλήξει εις απόφασιν να εγκαταλείψωμεν αυθαιρέτως το Ναύπλιον και να μεταβώμεν εις Λάρισαν, εάν, παρ' όλας τας προς τούτο αιτήσεις μας και λοιπάς προσπαθείας, δεν θα ενέκρινεν η υπηρεσία την διακοπήν της αποσπάσεως μας παρά τω Οπλοστασίω Ναυπλίου.
Η Λάρισα, ως γνωστόν, ήτο τότε εγγύς των συνόρων μας προς την Τουρκίαν, και εκείθεν θα εγίνετο η εξόρμησις, εάν θα εγίνετο.
Εν τω μεταξύ, και εν τη αγωνία μας ταύτη εξ ανυπομονησίας, ελήφθη διαταγή, διά της οποίας εγώ απεσπώμην εις το Επιτελείον της I Μεραρχίας, η οποία ευρίσκετο ήδη εις Λάρισαν και της οποίας Διοικητής ήτο ο Στρατηγός Νικόλαος Μακρής.(10)
Λάρισα
Δεν παρήλθε πολύς χρόνος και δη κατά μήνα Μάρτιον του ιδίου έτους αφίκετο εις Λάρισαν απεσταλμένος τις ανταποκριτής της εν Λονδίνω εκδιδομένης τότε εφημερίδος «Ημερήσιος Χρονογράφος», όστις ωνομάζετο Νόρμαν και όστις ήτο εφοδιασμένος δι' επιστολής του Βασιλέως Γεωργίου του Α', συνιστώντος να παράσχωμεν εις τον κομιστήν πάσαν δυνατήν περιποίησιν, καθόσον αι ανταποκρίσεις του ενεποίουν βαθείαν εντύπωσιν και απήχουν επιδραστικώς εις την κοινήν γνώμην. Διετάχθην όθεν να τω χρησιμεύσω ως ξεναγός, και ούτω τον συνώδευσα επιθυμούντα να επισκεφθώμεν διάφορα σημεία των συνόρων μας.
Εν μια των ημερών αυτών μετέβημεν και εις Τύρναβον, ένθα ο εκεί ανώτερος Στρατιωτικός Διοικητής μας εκάλεσεν εις πρόγευμα.
Επί τίνος των τοίχων της αιθούσης εστιάσεως υπήρχεν ανηρτημένον πλαίσιον, πλαισιούν τεμάχιον υφάσματος εφ' ου ήτο κεντημένον το λαϊκόν ρητόν: «Και αυτό θα περάση».
Ο άγγλος ανταποκριτής, περιφέρων αφελώς το βλέμμα, το είδεν. Το βλέμμα του έστη επί τινας στιγμάς επ' αυτού,ως εάν το εξήταζεν, ή ως εάν διηπόρει, και είτα στραφείς προς εμέ, με ηρώτησε: «Τί σημαίνει αυτό;».
— Σημαίνει, απήντησα, ότι: «Και αυτό θα περάση»· και εξήγησα την έννοιαν του ρητού.
— Α!, είπεν ο άγγλος ανταποκριτής, ωσεί εξεπλήσσετο επί τω ακούσματι· και στρέφων αμέσως προς το ανηρτημένον πλαίσιον εστήριξε σταθερώς το βλέμμα επ' αυτού με ύφος καταφανούς θαυμασμού, ενώ συγχρόνως εξέφραζε τον θαυμασμόν του αυτόν λέγων: «Δικαίως οι Έλληνες θεωρούνται φιλοσοφημένος Λαός». Κατόπιν εξήγαγε μολυβδίδα και το σημειωματάριόν του και εσημείωσε μετά προσοχής το ρητόν.(11)
Όταν βραδύτερον εδημοσίευσε την περιγραφήν εκείνου του ταξιδίου του, δεν παρέλειψε να μνημονεύση και το ρητόν αυτό, εκθέτων άμα και τον θαυμασμόν του διά την βαθείαν φιλοσοφικήν σημασίαν του.
Αρχή εχθροπραξιών εγένετο τη 4η Απριλίου 1897. Ευθύς δε από της ενάρξεως του πυρός με εκυρίευσε φλογερός πόθος να παρευρεθώ εις μάχην, συμπαραστάτης των μαχόμενων στρατιωτών μας. Ούτω την μεθεπομένην της ενάρξεως των εχθροπραξιών ητησάμην την άδειαν να μεταβώ εις Μπουγάζι Τυρνάβου, ένθα διεξήγετο μάχη.
Η άδεια μοί εχορηγήθη. Προχωρών προς Μπουγάζι εισήλθον εις την ζώνην του πυρός και ήκουον συριζούσας περί εμέ τας εχθρικάς σφαίρας. Κατ' αρχάς έκυπτον αυτομάτως την κεφαλήν εις έκαστον συριγμόν,ως εάν ήθελον να προφυλαχθώ.
Ήτο η έντονος εκδήλωσις του ενστίκτου της αυτοσυντηρήσεως, αυτομάτως προκαλούσα την νευρικήν ταύτην σύσπασιν.
Μετά τινας όμως τοιαύτας αυτομάτους υποκλίσεις εσκέφθην ότι ματαία και άσκοπος, αλλά και ανόητος ήτο η ... υπόκλισις. Όταν έφθανεν εις την ακοήν μου ο συριγμός, η συρίζουσα σφαίρα βεβαίως είχεν ήδη παρέλθη.
Εμειδίασα σαρκάζων αυτός εμαυτόν δια την τοιαύτην ανόητον και ματαίαν προσπάθειαν προφυλάξεώς μου, και αι ευγενείς υποκλίσεις μου προς τας εχθρικάς σφαίρας διεκόπησαν. Δεν επανελήφθησαν πλέον. Έκτοτε ο συριγμός των σφαιρών με άφινε παντελώς άδιάφορον.
Την 11 Απριλίου διεξήχθη η μάχη του Μάτι (θέσις Κριτήρι). Κατά την μάχην ταύτην παρευρίσκετο και ο Στρατηγός Ν. Μακρής μετά του Επιτελείου του. Εκεί που πλησίον ευρίσκετο η Πυροβολαρχία του Λοχαγού Α. Μομφεράτου. Άμα ως ήρχισε βάλλουσα μετέβην παρ' αυτώ, επιθυμών να παρακολουθήσω την βολήν κατά του εχθρικού Πυροβολικού, καθ' ου είχεν αρχίσει ο αγών. Μετά μεσημβρίαν όμως ελήφθη πληροφορία, ότι το δεξιόν της παρατάξεως του ημετέρου στρατού εις Δελέρια υπέστη ισχυράν πίεσιν και ότι ευρίσκετο εν διαλύσει.
Έλαβον αμέσως διαταγήν παρά του Στρατηγού Μακρή να μεταβώ ταχέως εις Δελέρια και πληροφορηθώ τα συμβαίνοντα.
Εισερχόμενος εις το χωρίον αντελήφθην μεγάλην και χαρακτηριστικήν της καταστάσεως αναταραχήν .Οπλίται και χωρικοί έτρεχον πανταχόθεν εν τω χωρίω ως διωκόμενοι .Συγχρόνως διέκρινον εις το άκρον οδού τινός του χωρίου Τουρκικόν Ιππικόν , κατερχόμενον εν καλπασμώ προς ήν κατεύθυνσιν ευρισκόμην εγώ . Η διαφυγή μου εκείθεν ήτο αδύνατος .Αλλ' ευτυχώς ευρίσκετο παραπλεύρως κήπος πυκνώς δενδροφυτευμένος. Επτέρνησα τον ίππον μου, όστις ορθωθείς επήδησε τον φράκτην και ευρέθην εντός κήπου.Έσπευσα πάραυτα και εκρύβην όπισθεν των πυκνών δένδρων.Μετ΄ολίγον διήρχετο προ του κήπου το Τουρκικόν Ιππικόν χωρίς να με αντιληφθή. Όταν δ΄απεμακρύνθη επ΄αρκετόν , εγκατέλειψα τον κήπον και το χωρίον και επανήλθον εν καλπασμώ παρά τω στρατηγώ Μακρή, προς όν ανέφερον την κατάστασιν.
Την πρωίαν της επομένης (12 Απριλίου) η Ι Μεραρχία ευρίσκεται συγκεντρωμένη προ των στρατώνων εν τω Ακ-Σεράϊγ ,προαστείω Λαρίσης.
Περί την 6ην πρωινήν ώραν ελήφθη διαταγή του Γενικού Στρατηγείου , καθ΄ήν η 1η Μεραρχία έδει να τεθή εν κινήσει κατευθυνομένη εις Φάρσαλα.'Ωρα εκκινήσεως ωρίζετο η 7η πρωινή. Ο Επιτελάρχης της Μεραρχίας αντισυνταγματάρχης Ζαφειρόπουλος, λαβών μεθ΄εαυτού την διαταγήν του Γενικού στρατηγείου και ακολουθούμενος παρά τινων Αξιωματικών του Επιτελείου, μετέβη εις τα εν Λαρίση γραφεία της Μεραρχίας, ίνα συντάξη την διαταγήν κινήσεως της Μεραρχίας.
Εγώ παρέμεινα παρά τω Στρατηγώ Μακρή.
Παρήλθεν αρκετή ώρα και ο Επιτελάρχης μετά της ακολουθίας του δεν είχεν επιστρέψει εισέτι. Ο στρατηγός Μακρής ήρχισεν αδημονών. Η ώρα παρήρχετο εν αναμονή του Επιτελάρχου και της διαταγής κινήσεως της Μεραρχίας.Έφθασεν η 7η και ο Επιτελάρχης ανεμένετο ακόμη .Παρήλθεν αρκετή ώρα εισέτι χωρίς να φανή ο Επιτελάρχης , οπότε ο Στρατηγός Μακρής με διατάσσει να θέσω εν κινήσει την Μεραρχίαν.
Πάραυτα καθώρισα επί τόπου την διαδοχικήν εκκίνησιν των διαφόρων Σωμάτων και Υπηρεσιών .Καθώρισα επίσης ισχυράν οπισθοφυλακήν μετά Πυροβολικού , προς τελεσφόρον άμυναν εν περιπτώσει εχθρικής επιθέσεως , και η Μεραρχία εκινήθη προς Φάρσαλα.
Περί την 11ην μεσημβρινήν επέστρεψεν εις Ακ-Σεράιγ ο Επιτελάρχης μετά της ακολουθίας του, κομίζων και την διαταγήν κινήσεως της Μερραρχίας. Αλλ' ούτε τον Στρατηγόν Μακρήν εύρε εκεί, ούτε την Μεραρχίαν.Κατάπληκτος επληροφορήθη, ότι και Μεραρχία και Στρατηγός είχον αναχωρήσει προ πολλού δια Φάρσαλα.
Ηναγκάσθη να ακολουθήση την αυτήν οδόν προς Φάρσαλα μόνος μετά των Αξιωματικών, τους οποίους είχε παραλάβει μεθ' εαυτού.
Μάχη Φαρσάλων
Κατά την 23ην Απριλίου διεξήγετο η μάχη Φαρσάλων. Ο εχθρός προελαύνων είχε καταλάβει τον Σιδηροδρομικόν Σταθμόν. Ο Μέραρχος ευρισκόμενος εις την βορείαν παρυφήν της πόλεως είδε το ημέτερον Πεζικόν να υποχωρή ατάκτως και είδε καταλαμβανόμενον τον Σιδηροδρομικόν Σταθμόν. Αμέσως τότε - η ώρα ήτο πέμπτη και ημίσεια μεταμεσημβρινή- με διατάσσει να αναλάβω την διοίκησιν ενός Λόχου εκ των υποχωρούντων και να προχωρήσω προς ανακατάληψιν του Σιδηροδρομικού Σταθμού.
Ετέθην πάραυτα επί κεφαλής ενός Λόχου, τον οποίον έστρεψα κατά του Σιδηροδρομικού Σταθμού και επί σκοπώ να ενθουσιάσω τους στρατιώτας ηγήθην έφιππος, κραυγάζων: Εμπρός παιδιά! Ζήτω η Πατρίς! Ζήτω το Έθνος!
Ο Λόχος πράγματι με ηκολούθησε. Και επροχώρουν σταθερώς. Ήκουον τας σφαίρας συριζουσας περί εμέ και περίεργος σκέψις διήλθε του νοός μου.
Μετ' ολίγον ασφαλώς θα φονευθώ, εσκεπτόμην. Θα λεχθή όμως, ότι καίτοι Αξιωματικός Πυροβολικού εγώ, εν τούτοις εφονεύθην μαχόμενος επΙ κεφαλής Λόχου Πεζικού. Και η σκέψις αύτη έτι μάλλον με ενεθουσίαζε. Και επροχώρουν έφιππος. Αυτός είναι ο άνθρωπος !...
Θα είχομεν προχωρήσει περί τα τετρακόσια μέτρα, και πλέον ίσως, οπότε η Διοίκησις, αντιληφθείσα, ότι ο Σιδηροδρομικός Σταθμός κατείχετο ισχυρώς υπό του εχθρού, και συνεπώς η επίθεσις προς ανακατάληψιν δι' ενός Λόχου και μόνον θα ήτο θυσία άσκοπος και ματαία, διέταξε την σύμπτυξίν μας.
Δομοκός
Τη 25η Απριλίου το Στρατηγείον της Μεραρχίας ευρίσκετο εν Δομοκώ και παρέστη ανάγκη να γίνη αναγνώρισις του εδάφους ΒΑ του Δομοκού, και δη περί το όρος Κασιδιάρι και το χωρίον Κοτρελή, μη τυχόν υπήρχον διαβάσεις, αίτινες θα επέτρεπον ίσως την διέλευσιν του εχθρού, κατερχομένου από Βορρά, και την κύκλωσιν του παρά τον Δομοκόν ημετέρου στρατού.
Διετάχθην εγώ να προβώ εις την αναγνώρισιν ταύτην και παραλαβών πέντε ιππείς μετέβην επί τόπου. Προχωρών και ερευνών το έδαφος έφθασα προ δασώδους υψηλού λόφου, τον οποίον ανήλθον μέχρι της κορυφής, και αφιππεύσας εκαλύφθην παρά τον κορμόν δένδρου τινός και ηρεύνουν τα πέριξ χρησιμοποιών τας διόπτρας μου. Αίφνης αντιλαμβάνομαι πλησίον του λόφου εχθρικήν Ίλην Ιππικού, κατερχομένην από Βορρά και κατευθυνομένην προς τον λόφον αυτόν.
Ενόμισα προς στιγμήν ότι η Ίλη αύτη μας αντελήφθη και ότι εσκόπει να ανέλθη τον λόφον και μας συλλάβη.
Είχον βεβαίως και αρκετόν χρόνον και πρόσφορον έδαφος διαφυγής. Εν τούτοις διέταξα τους Ιππείς να αφιππεύσουν και τάξας αυτούς εις τας παρυφάς του δάσους, περί την κορυφήν του λόφου, ανέμενον την προσέγγισιν της εχθρικής Ίλης, έτοιμος προς άμυναν.
Ως απεδείχθη όμως κακώς υπελόγισα.
Η εχθρική Ίλη δεν μας είχεν αντιληφθή. Περιελθούσα τον λόφον γύρωθεν απεχώρησε προς βορράν χωρίς να τον ανέλθη και χωρίς να θεωρήση σκόπιμον να τον ερευνήση.
Περαιώσας ούτω την ανατεθείσάν μοι εντολήν επανήλθον εις Δομοκόν, ένθα ανέφερον εις τον Μέραρχον τα της γενομένης αναγνωρίσεως του εδάφους.
Μάχη Δομοκού
Τη 4η Μαΐου, παραμονήν της μάχης του Δομοκού, ανεμένετο να φθάση εκεί το Σώμα του Γαριβάλδη.
Είχον λάβει την εντολήν να καθορίσω θέσιν καταυλισμού του και μεταβαίνων εις προϋπάντησιν να οδηγήσω τους Γαριβαλδινούς εις ην θέσιν ήθελον καθορίσει.
Μεταβαίνων εις προϋπάντησιν έφιππος, συνήντησα την φάλαγγα ερχομένην έχουσαν επί κεφαλής αυτής έφιππον φέροντα ερυθράν στολήν.
Ως ήτο εύλογον εξέλαβον ξένον και εκείνον τον έφιππον, και απετάθην προς αυτόν γαλλιστί. Οποία όμως η έκπληξίς μου, όταν ήκουσα να μοι απαντά εις καθαρωτάτην Ελληνικήν.
Ο ερυθράν στολήν φέρων εκείνος έφιππος ήτο ο γνωστός εκ Ζακύνθου Έλλην Αλέξανδρος Ρώμας.
Μετά τας μάχας Δομοκού και Δερβέν-Φούρκα, ο στρατός μας υποχωρών ατάκτως διέρρεε προς Λαμίαν (7 Μαΐου). Ο Μέραρχος Στρατηγός Μακρής, ευρισκόμενος εις την οπισθοφυλακήν, διέτασσε τα υποχωρούντα τμήματα να σταματήσουν και να καταλάβουν αμυντικήν θέσιν. Αλλά δύσκολος η προσπάθεια. Με διέταξεν όθεν να τον βοηθήσω προς συγκράτησιν των εκατέρωθεν ατάκτως διαρρεόντων τμημάτων. Μάτην προσεπάθησα να επιτύχω τούτο δι' εντόνων διαταγών και επικαλούμενος τα πατριωτικά των αισθήματα. Δι' ο πολλάκις εξηναγκάσθην να επιβληθώ δια του περιστρόφου μου, ίνα τους πειθαρχήσω και κατορθώσω να παραμείνουν επί τόπου.
Την πράξίν μου ταύτην ο Μέραρχος Στρατηγός Μακρής ανέγραψεν εις το φύλλον ποιότητος μου σημειών επί λέξει τα εξής:
«Επιδοκιμάζων πληρέστατα τα υπό του Αντισυνταγματάρχου Ζαφειροπούλου,Επιτελάρχου της 1ης Μεραρχίας, πρόσθεν υπέρ του Ανθυπολοχαγού του Πυροβολικού Τρικούπη Ν. εκτιθέμενα, ότι ως αντελήφθην και εν άλλοις μέρεσι και δια προτροπών και απειλών εσταμάτησε τους φυγάδας, ιδίως δε εν Καμηλοβρύση, προ της Ταράτσας, δια του περιστρόφου, έπραξε τούτο επιτυχώς. Αν δε τυχόν απονεμηθώσιν ηθικαί αμοιβαί προς άλλους, και ούτος δικαιούται να αξιωθή της μεγαλυτέρας».
Μάχη Ταράτσας
Εις Ταράτσαν (βορείως Λαμίας) συνήφθη, ως είναι γνωστόν, μάχη. Παρακολουθούντες λοιπόν εκ του σύνεγγυς την μάχην αυτήν μετά του Μεράρχου Μακρή, είδομεν αίφνης, όπισθεν και εις απόστασιν αφ' ημών, μίαν άμαξαν ανερχομένην την οδόν εκ Λαμίας, και έχουσαν αναπεπταμένην λευκήν σημαίαν, ήτις εκυμάτιζεν υπέρ την κεφαλήν του αμαξηλάτου. Την είδομεν απορούντες και αδυνατούντες να εξηγήσωμεν το φαινόμενον, δι' ο και ο Μέραρχος με διέταξε να σπεύσω και πληροφορηθώ τις ο ερχόμενος και δια τίνα λόγον. Έσπευσα προς συνάντησίν της, και πλησιάσας είδον εντός αυτής όρθιον τινα ιστάμενον και κρατούντα, με τεταμένην προς τα άνω την χείρα, την αναπεπταμένην λευκήν σημαίαν. Μη γνωρίζων τον εφ' αμάξης φερόμενον, τον οποίον εξέλαβον ως ξένον, απετάθην προς αυτόν γαλλιστί ερωτών τις ήτο και τί εζήτει.
— Είμαι ο Νομάρχης Λαμίας, απήντησεν εις Ελληνικήν, και απορώ πως εξακολουθεί εισέτι η μάχη, ενώ εις την Ήπειρον εγένετο ήδη ανακωχή.
—Εάν θέλετε, τω είπον, δύνασδε να μεταβήτε και να το ανακοινώσητε εις τους απέναντι Τούρκους.
—Ακριβώς δι' αυτό ήλθον, ήτο η απάντησίς του.
Ανέφερον ταύτα εις τον Μέραρχον, όστις διέταξε να παύση το πυρ και μετ' ολίγον έπαυσαν τα πυρά της ημετέρας γραμμής.
Βλέποντες οι Τούρκοι άμαξαν, με λευκήν σημαίαν χωρούσαν προς αυτούς, έπαυσαν και αυτοί το πυρ και ούτω ο Νομάρχης διήλθε την γραμμήν.
Μετά τινά χρόνον τον είδομεν επιστρέφοντα. Εν τω μεταξύ όμως, αναμένοντες την επιστροφήν του,ιστάμεθα έφιπποι μετά του Μεράρχου επί της γραμμής των ακροβολιστών μας και μας έβλεπον οι απέναντι Τούρκοι.
Πλην όμως, ενώ ο Νομάρχης επέστρεφε και πριν έτι υπερβή την γραμμήν των ημετέρων ακροβολιστών, αντελήφθην τους Τούρκους προχωρούντας προς την γραμμήν μας. Υποπτευθείς εκ της κινήσεως ταύτης των Τούρκων ακροβολιστών επρότεινα εις τον Μέραρχον, ε'αν δεν είχεν αντίρρησιν, να μετατοπισθώμεν ολίγον δεξιώτερα, ένθα υπήρχε εκσκαφή, τουθ' όπερ και εγένετο.Και ευτυχώς εγένετο λίαν εγκαίρως.
Μόλις εισήλθεν ο Νομάρχης εντεύθεν της γραμμής των ακροβολιστών μας, οι Τούρκοι έβαλον δια πυρός ομαδόν κατά της ιδίας ακριβώς θέσεως, ένθα προ ολίγου ιστάμεθα μετά του Μεράρχου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου